Ակադեմիական և մասնագիտական ճանաչում

ԱՓՇԱՏԿ-ը Հայաստանում ակադեմիական ճանաչման հիմնական ազգային տեղեկատվական կենտրոնն է: Ակադեմիական ճանաչումն օտարերկրյա որակավորման (ցանկացած կրթական աստիճանի, դիպլոմի,  վկայականի կամ ֆորմալ ուսումնառության ավարտը հաստատող այլ տիպի փաստաթղթի) պաշտոնական ճանաչումն է` կրթությունը շարունակելու կամ այլ երկրի կրթական համակարգում հետագա կրթություն ստանալու նպատակով:

Ճանաչման նպատակն է որոշել որակավորման ակադեմիական արժեքն արտահայտված ուսումնառության վերջնարդյունքներով, մակարդակը, բովանդակությունը, աշխատանքային ծանրաբեռնվածությունը և որակը՝ ընդունող երկրի ազգային որակավորումների համեմատ:

ԱՓՇԱՏԿ-ը գնահատում է օտարերկրյա որակավորումները և խորհրդատվություն է տրամադրում Հայաստանի ուսումնական հաստատություններին, որոնք ճանաչման վերաբերյալ վերջնական որոշում կայացնողն են՝ կրթությունը շարունակելու նպատակով: Լիսաբոնի ճանաչման կոնվենցիայի (ԼՃԿ) հիմնական սկզբունքը սահմանում է, որ օտարերկրյա որակավորումը պետք է ճանաչվի, եթե դրա և ընդունող երկրի համադրելի որակավորման միջև «էական տարբերություններ» չկան: Էական տարբերությունների ապացուցման պատասխանատվությունը կրում է ճանաչում իրականացնող մարմինը, ոչ թե դիմողը։

Կենտրոնը աջակցում է նաև մասնագիտական ճանաչման հարցերում ինչպես չկանոնակարգվող, այնպես էլ կանոնակարգվող մասնագիտությունների դեպքում՝ տրամադրելով տեղեկատվություն որակավորման հետ կապված իրավունքների, դրա համադրելիությանն ազգային որակավորումներին և լրացուցիչ պահանջների մասին։

Մասնագիտական ճանաչումը անհատի օտարերկրյա որակավորման պաշտոնական ճանաչումն է` տվյալ մասնագիտությամբ աշխատելու իրավունքի համար: Այն, ըստ էության, իրավունք է տալիս աշխատել մասնագիտությամբ, որը կարող է կանոնակարգվել ազգային օրենքներով և չափանիշներով:

Գոյություն ունի մասնագիտական ճանաչման երկու հիմնական տեսակ.

  • Դե յուրե (De Jure) մասնագիտական ճանաչում (կանոնակարգվող մասնագիտություններ). Վերաբերում է այն մասնագիտություններին, որոնց աշխատանքի իրավունքը կանոնակարգվում է օրենքով (օրինակ՝ բժիշկ, իրավաբան, ճարտարապետ, դեղագործ, ուսուցիչ): Այս մասնագիտությունների համար սահմանված հատուկ ազգային օրենքներն ու կանոնակարգերը ենթադրում են այն որակավորումները, լիցենզիաները և հաճախ լրացուցիչ քննությունները կամ վերապատրաստումները, որոնք անհրաժեշտ են աշխատելու համար: Կանոնակարգվող մասնագիտությունների ճանաչումը հաճախ ներառում է օտարերկրյա որակավորման և ուսումնական ծրագրի համեմատությունն ընդունող երկրի պահանջների հետ և հնարավոր հավելյալ միջոցների իրականացումը:
  • Դե ֆակտո (De Facto) մասնագիտական ճանաչում (չկանոնակարգվող մասնագիտություններ). Վերաբերում է այն մասնագիտություններին, որոնց համար չկան ազգային հատուկ իրավական թույլտվություններ կամ լիցենզիաներ մասնագիտությամբ աշխատելու համար: Մասնագիտական ճանաչումն օգնում է գործատուներին հասկանալ օտարերկրյա որակավորման համապատասխանությունն ու արժեքը ազգային համանման որակավորումների հետ: Թեև օրենքով սահմանված չէ աշխատանքի իրավունքը, սակայն ճանաչումը կարող է օգնել աշխատանք փնտրելու և կարիերայի առաջխաղացման հարցում:

Հայաստանում մասնագիտական ճանաչման համար պատասխանատու են տարբեր մարմիններ` կախված մասնագիտությունը կանոնակարգվող  է, թե ոչ, և կոնկրետ ոլորտից։ Թեև ԱՓՇԱՏԿ-ի առաջնային մանդատը ակադեմիական ճանաչումն է (կրթությունը շարունակելու համար), այն նաև կարևոր դեր է խաղում մասնագիտական ճանաչման գործում բոլոր տիպի  մասնագիտությունների համար:

ԱՓՇԱՏԿ-ը գնահատում է օտարերկրյա որակավորումները` տրամադրելով տեղեկատվություն և խորհրդատվություն հայկական որակավորումների հետ դրանց համադրելիության վերաբերյալ: Տրամադրված տեղեկատվությունը չկանոնակարգվող մասնագիտությունների դեպքում հաշվի է առնվում գործատուների կողմից: Կանոնակարգվող մասնագիտությունների դեպքում ԱՓՇԱՏԿ-ը կարող է տրամադրել ընդհանուր տեղեկատվություն, սակայն ճանաչման վերաբերյալ վերջնական որոշումը կայացնում է կոնկրետ իրավասու մարմինը:

Կանոնակարգվող  մասնագիտությունների համար պետությունը նշանակում է իրավասու մարմիններ:  Տվյալ մասնագիտության համար պատասխանատու իրավասու մարմինը վերջնական որոշում է կայացնում մասնագիտական ճանաչման վերաբերյալ և տալիս է այդ մասնագիտությամբ աշխատելու իրավունք:  Հաճախ այդ լիազորությունները  տրվում են համապատասխան նախարարություններին.

  • Առողջապահության նախարարությունը բժշկական և առողջապահական մասնագիտությունների (օրինակ՝ բժիշկների, բուժքույրերի, դեղագործների) իրավասու մարմինն է և սահմանում է այդ ոլորտներում լիցենզավորման և աշխատելու պահանջները:
  • Արդարադատության նախարարությունը իրավագիտության (օրինակ՝ իրավաբանների, նոտարների) մասնագիտությունների համար իրավասու մարմինն է, որը վերահսկում է իրավաբանների որակավորումները և լիցենզավորումը: Փաստաբանների իրավասու մարմինը Փաստաբանների պալատն է։
  • Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարությունը պատասխանատու է կրթության ոլորտի մասնագիտությունների որակավորումների ճանաչման համար:
  • Այլ նախարարություններ/մարմիններ. Կախված որոշակի կարգավորվող մասնագիտությունից (օրինակ՝ ճարտարագետ, ճարտարապետ), իրավասու մարմինները կարող են լինել համապատասխան նախարարությունները կամ մասնագիտական պալատները/ասոցիացիաները:

Մասնագիտական ճանաչման համար խորհուրդ է տրվում գործընթացը սկսել ԱՓՇԱՏԿ-ից, որը կարող է տրամադրել խորհրդատվություն ակադեմիական որակավորման վերաբերյալ  և ուղղորդել համապատասխան իրավասու մարմին, ինչպես նաև տրամադրել տեղեկություն ազգային օրենսդրության վերաբերյալ՝ կախված մասնագիտությունից: